MPSC Information About Gram Panchayat | ग्रामपंचायत बद्दल संपूर्ण माहिती
कायदा – 1958 (मुंबई ग्रामपंचायत अधिनियम)
कलम 5 मध्ये प्रत्येक गावासाठी एक ग्रामपंचायत स्थापन करण्याची तरतूद करण्यात आली आहे.
परंतु एखाद्या गावामध्ये 600 लोकसंख्या असेल त्याठिकाणी गट ग्रामपंचायत स्थापन करण्याची तरतूद करण्यात आली आहे.
सभासद व त्यांची विभागणी – कमीत-कमी 7 व जास्तीत जास्त 17
लोकसंख्येनुसार ग्रामपंचायतीची सभासद संख्या :
लोकसंख्या :
- 600 ते 1500 – 7 सभासद
- 1501 ते 3000 – 9 सभासद
- 3001 ते 4500 – 11 सभासद
- 4501 ते 6000 – 13 सभासद
- 6001 ते 7500 – 15 सभासद
- 7501 त्यापेक्षा जास्त – 17 सभासद
निवडणूक – प्रत्यक्ष प्रौढ गुप्त मतदान पद्धतीने राज्य निवडणूक आयोग घेते.
कार्यकाल – 5 वर्ष
विसर्जन – कार्यकाल पूर्ण होण्यापूर्वी राज्यसरकार विसर्जित करू शकते.
आरक्षण :
- महिलांना – 50%
- अनुसूचीत जाती/जमाती – लोकसंख्येच्या प्रमाणात
- इतर मागासवर्ग – 27% (महिला 50%)
ग्रामपंचायतीच्या सभासदांची पात्रता :
- तो भारताचा नागरिक असावा.
- त्याला 21 वर्ष पूर्ण झालेली असावीत.
- त्याचे गावच्या मतदान यादीत नाव असावे.
ग्रामपंचायतीचे विसर्जन : विसर्जित झाल्यापासून सहा महिन्याच्या आत निवडणूक घेणे बंधनकारक आहे तिच्या राहिलेल्या कालावधीसाठी पुढे काम करणे.
सरपंच व उपसरपंच यांची निवड : निवडून आलेल्या सदस्यांमधूनच ग्रामपंचायतीच्या पहिल्या सभेच्या वेळी केले जाते.
सरपंच व उपसरपंचाचा कार्यकाल : 5 वर्ष इतका असतो परंतु त्यापूर्वी ते आपला राजीनामा देतात.
राजीनामा :
सरपंच – पंचायत समितीच्या सभापतीकडे देतो.
उपसरपंच – सरपंचाकडे
निवडणुकीच्या वेळी वाद निर्माण झाल्यास :
सरपंच-उपसरपंचाची निवड झाल्यापासून 15 दिवसांच्या आत जिल्हाधिकार्‍याकडे तक्रार करावी लागते व त्यांनी दिलेल्या निर्णयानंतर त्याविरोधी 15 दिवसांच्या आत विभागीय आयुक्तांकडे तक्रार करावी लागते.
अविश्वासाचा ठराव :
सरपंच आणि उपसरपंचाची निवड झाल्यापासून 6 महिन्यांपर्यंत अविश्वासाचा ठराव मांडता येत नाही व तो फेटाळला गेल्यास पुन्हा त्या तारखेपासून 1 वर्षापर्यंत मांडता येत नाही.
बैठक : एका वर्षात 12 बैठका होतात (म्हणजे प्रत्येक महिन्याला एक)
अध्यक्ष : सरपंच असतो नसेल तर उपसरपंच
तपासणी : कमीत कमी विस्तारात अधिक दर्जाच्या व्यक्तीकडून तपासणी केली जाते.
अंदाजपत्रक : सरपंच तयार करतो व त्याला मान्यता पंचायत समितीची घ्यावी लागते.
आर्थिक तपासणी : लोकल फंड विभागाकडून केली जाते.
ग्रामसेवक / सचिव :
निवड : जिल्हा निवडमंडळाकडून केली जाते.
नेमणूक : मुख्य कार्यकारी अधिकारी
नजीकचे नियंत्रण : गट विकास अधिकारी
कर्मचारी : ग्रामविकास खात्याचा वर्ग-3 चा
कामे :
- ग्रामपंचायतीचा सचिव म्हणून काम करतो.
- ग्रामपंचायतीचे दफ्तर सांभाळणे
- कर्मचार्‍यांवर नियंत्रण ठेवणे.
- ग्रामपंचायतीचा अहवाल पंचायत समिती व जिल्हा परिषदेला देणे.
- व्हिलेज फंड सांभाळणे.
- ग्रामसभेचा सचिव म्हणून काम पाहणे.
- ग्रामपंचातीच्याबैठकांना हजर राहणे व इतिबृत्तांत लिहणे.
- गाव पातळीवर बाल विवाह प्रतिबंधक अधिकारी म्हणून काम करणे.
- जन्म-मृत्यूची नोंद करणे.
ग्रामपंचातीची कामे व विषय :
- कृषी
- समाज कल्याण
- जलसिंचन
- ग्राम संरक्षण
- इमारत व दळणवळण
- सार्वजनिक आरोग्य व दळणवळण सेवा
- सामान्य प्रशासन
ग्रामसभा : मुंबई ग्रामपंचायत अधिनियम 1958 नुसार निर्मिती करण्यात आली आहे.
बैठक : आर्थिक वर्षात (26 जानेवारी, 15 ऑगस्ट, 2 ऑक्टोंबर)
सभासद : गावातील सर्व प्रौढ मतदार यांचा समावेश होता.
अध्यक्ष : सरपंच नसेल तर उपसरपंच
ग्रामसेवकाची गणपूर्ती : एकूण मतदारांच्या 15% सभासद किंवा एकूण100 व्यक्तींपैकी जी संख्या कमी असेल.
